Orgels in Doopsgezind Nederland
Vermaning Almelo
Grotestraat 57 |
7607 CD |
Almelo
Telefoon 0546-818616
info@dgalmelo.doopsgezind.nl
www.dgtwente.doopsgezind.nl/
Dispositie
ALMELO (MN 7478, ON 35, OE 1790-1818)
Grotestraat 57, Almelo
Friderich Heilmann uit Herbern/Westfalen, 1791
Het orgel werd op 11 juli 1791 opgeleverd, maar reeds op 10 december van dat jaar sloot de kerkenraad een contract met Jacob Courtain, later aangevuld met een tweetal deelcontracten.
Onduidelijk is waarom zo snel na de oplevering door Heilmann al een andere orgelbouwer wordt aangetrokken. Hoewel Heilmann mogelijk niet tot de grootste orgelbouwers uit zijn tijd gerekend mag worden, zijn er geen aanwijzingen, dat zijn instrument niet goed functionneerde.
Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn, dat Courtain - die zich zelf heeft aangeboden - veel moderner was dan Heilmann.
Hij werkte van 1792 tot 1803 met tussenpauzen aan het orgel, hij herzag de laden, vernieuwde het regeerwerk en breidde de dispositie uit.
Restauraties en vernieuwingen vonden plaats in 1841 door Jacobus Ambrost uit Haaksbergen ( o.a. plaatsing van een Fagot 16′ op het pedaal),
in 1878 door Elberink uit Oldenzaal (o.a. verlaging van de toonhoogte)
en in 1922 door De Koff (o.a. vervanging van de tongwerken, nieuwe klaviaturen en een pneumatische
Subbas 16′ in het pedaal, waarvoor de Fagot 16′ moest verdwijnen).
In 1954-56 restaureerde Leeflang het orgel onder advies van Dr. Maarten Vente. Er vond geen historisch vooronderzoek plaats.
Omdat het orgel zeer geleden had onder de kerkrestauratie in 1978, was een nieuwe restauratie nodig.
Uit het historisch onderzoek door Aart van Beek blijkt dan dat het pijpwerk grotendeels van Heilmann is.
In 1985 begint Leeflang met de in 5 fasen opgezette nieuwe restauratie. Deze wordt na 2 fasen stopgezet i.v.m. een verzakking van de pilaren, waarop de orgelgalerij rust. Nadat deze situatie gestabiliseerd is, wordt het orgel begin 2005 gedemonteerd door de firma Reil.
Na grondig onderzoek door de huidige adviseur Wim Diepenhorst wordt een restauratieplan opgesteld, waarna Reil met de restauratie begint.
Het pijpwerk krijgt zijn oorspronkelijke plaats en wordt zo nodig door Reil aangevuld. Op 9 juni 2006 is het orgel in gebruik genomen.
Huidige dispositie met herkomst van het pijpwerk:
Manuaal (= bovenmanuaal, C-f3)
-
Praestant 8′ C-D houten pijpen Courtain, Dis-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil Prestant 16′ disc. c1-d3 Heilmann (=C-d1 Octav 4′), dis3-f3 Reil Holpijp 8′ C-Fis houten pijpen Courtain, G-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil Quint 3′ C-g2 Heilmann, gis2-f3 Reil Gedackt 4′ C-g2 Courtain, fis2-dis3 door Ambrost aangepast uit vulstem van Courtain Sesquialter II disc. (vanaf c1) Reil Octaaf 2′ C-d3 Heilmann, gis en dis3-f3 Reil Cromhoorn 8′bas/Trompet 8′ disc. Leeflang 1956, door Reil gewijzigd
Rugwerk (=ondermanuaal, C-f3)
-
Praestant 8′disc. c1-dis1 Ambrost, e1-cis3 Heilmann, dis3-f3 Reil Praestant 4′ Heilmann, 3 pijpjes (d3, e3 en f3) Reil Gedackt 8′ C-A Courtain, B-dis3 Heilmann, e3 en f3 Reil Quint 3′ Reil, naar voorbeeld van Heilmannpijpen Octaaf 2′ C-d3 Heilmann, dis3-f3 Reil Dulciaan 8′ Reil, naar vorbeeld Ambrost
Pedaal (C-d1)
-
Subbas 16' De Koff, gewijzigd door Reil Fagot 16' Reil, naar voorbeeld Ambrost
Koppelingen RW-HW, Manuaal-Ped., RW-Ped.. Tremulant. De toonhoogte, die sinds 1791 verlaagd was, is teruggebracht tot de oorspronkelijke, waarbij a1 470 Herz is, d.w.z. ruim een halve toon boven normal. De stemming is evenredig-zwevend.
Een uitvoerige en interessante beschrijving van het orgel en zijn bewogen geschiedenis werd onder de titel "Wyl zy buiten alle regelen gemaakt is" uitgegeven door de Doopsgezinde Gemeente Almelo.
Het kost 8 Euro, verhoogd met 2.26 verzendkosten.
Het kan besteld worden bij de heer Bergsma te Wierden, tel. 0546-575730
of per e-mail pu.bergsma@hetnet.nl
